Алтынньы ый 10 күнүгэр 1 кылаас үөрэнээччилэрэ ыалдьыттары кэтэстилэр. Күүтүүлээх күндү ыалдьыттарынан «Биһик», «Ромашка», «Светлячок» иитээччилэрэ буоллулар. Оҕолор, 4 сылы быһа кинилэри илдьэ сылдьыбыт, ийэлэрин курдук саныыр дьоннорун көрөн үөрүүлэрэ үксээтэ, сүргэлэрэ көтөҕүлүннэ – куустуһуу-сыллаһыы, истиҥтэн истиҥ көрсүһүү буолла.
Чуораан тыаһа чугдааран бары кылаастарынан тарҕаһан уруокка олордулар. Опыттаах, идэтийбит учууталлар Зоя Николаевна, Айталина Ксенофонтовна уонна эдэр учуутал Елена Владимировна, үөрэнээччи статуһун ситэ ылына илик, оскуолаҕа үктэммитэ ый эрэ буолбут оҕо уратытын аахсан туран уруоктарын ыыттылар. Ол курдук, интерактивнай досканы, оҕо көҕүн тардан, туһаныылара, оҕо сылаатын аһаран музыка доҕуһуолунан физминутка барбыта, быыһыгар оонньуу ньымата киирэн биэрбитэ (игровой технология), уруок хаамыыта уларыйа турар хас да түһүмэхтээҕэ оҕо үлэтэ таһаарыылаах, көдьүүстээх буоларын ситистэ. Иитээччилэр биэс тарбах курдук билэр оҕолоро уруокка ким хайдах кыттарын, тугу ситиһэрин, тоҕо сыыһарын кыраҕы харахтарынан бэлиэтии көрөн тэҥҥэ долгуйа олордулар.
Ити курдук ааҕыы уонна суот-ахсаан уруоктарын көрүүнү түмүктээн төгүрүк остуолу тэрийэн Варвара Прокопьевна Васильева (УНО методическай отдел?), Мария Константиновна Куличкина (Антоновкатааҕы начальнай оскуола директора) ыыттылар. Төгүрүк остуолга санаа атастаһыыта олус көхтөөхтүк ааста. Манна учууталлар детсадтан кэлбит оҕолор элбэх билиилээх, сатабыллаах, үөрүйэхтээх буолалларын бэлиэтээн туран сорох оҕо оонньууттан тэйэ илигин, биирдиилээн оҕомаҥнайгы ыйга тугу ордук ыарырҕаппытын сырдаттылар. Зоя Николаевна ааҕар буолан киирбит оҕо сыыһатын көнньөрөрдөөҕөр аахпат оҕону үөрэтэр ордук судургутун эттэ, төрөппүттэр оҕону эрдэ аахтарыннан үлүһүйбэттэригэр сүбэлээтэ. Оскуолаҕа киириэн иннинэ ааҕарга баҕалаах оҕону, үөрэтии ньыматын баһылаабыт эрэ киһи, ылыныахтааҕын бэлиэтээтэ. Айталина Ксенофонтовна оҕолор көхтөөхтөрүн, иҥнэн-толлон турбакка барытыгар кыттан, оҥорсон иһэллэрин кэпсээтэ. Кини санаатынан сылтан сыл аайы биир сиргэ таба олорбот да, турбат да (гиперактивнай), болҕомтото ыһыллаҕас (синдром дефицита внимания) оҕо элбээн иһэрин эттэ. Итиннэ даҕатан, детсадка оҕо туран да, хаама да сылдьан, муостаҕа олорон да дьарыктанар үөрүйэҕэ оскуолаҕа кэлэн биир сиргэ, остуолга олорон үөрэнэрин атахтыырын, ону туоратыыга подготовка группатыгар сыл иккис аҥаарыттан оҕону биир сиргэ олордон дьарыктыырга этии киллэрдэ.
Учуутал оҕолору кытта дуоскаҕа дьарыктанарын сорох оҕо тулуйан кэтээн көрөн олорботун, ыһыллан хааларын, билэр-сатыыр оҕо дьарыга суоҕуттан аралдьыйарын туоратыыга араас көрүҥнээх эбии сорудахтары туһаныы табыгастааҕын иитээччилэр бэлиэтээтилэр. Бу сырыыга көрбүт эдэр учууталлара Елена Владимировна уруогу ыытарыгар оҕолору таба тэрийэрин, деловой истиллээҕин, оҕоҕо болҕомтолоох, истиҥ сыһыаннааҕын астынан эттилэр. Бу учуутал, ырыыска быыһыгар биир да оҕону хаалларбакка, уруок усталаах туоратыгар барыларын үлэннэн хааччыйбытын чорботон туран сөхтүлэр.
Төгүрүк остуолу түмүктүүрүгэр УНО методическай службатын салайааччыта Варвара Прокопьевна мустубут дьон болҕомтотун үөрэх эйгэтин тэрийиигэ туһаайда. Биирдиилээн түгэннэргэ тохтоон ырытта, сүбэлээтэ. Мустубут дьон көрсүһүүгэ аһаҕастык санааларын эппиттэрин, көхтөөх кыттыбыттарын бэлиэтээн махтанна. Ити курдук, оҕону иитэр-үөрэтэр үлэ үтүө өрүттэрэ, аныгы кэм сиэринэн бэлиэтээн туран, үлэ итэҕэһин-быһаҕаһын, харгыһын туоратыыга суол-иис быһаарсыыта барда.
Маннык көрсүһүүлэр Ньурба куорат бары оскуолаларыгар буолан ааспытын түмүктээн «Оҕо оскуола эйгэтигэр киириитэ (адаптацията)» диэн темаҕа куорат учууталларын, иитээччилэрин сүбэ мунньаҕа буолан ааста (НУУО Я.И. Алексеева, В.П. Васильева). Ньурба №1 оскуолата көрсүһүүнү бэрт сэргэхтик тэрийдэ, тэтимнээхтик ыытта. Бу тэрээһин үгэс буолбут итэҕэстэри ырытартан ураты чопчу бэлиэтээһиннэрдээх, ылыннарыылаах этиилэрдээх буолан биэрдэ. Дьон кэрэхсээбит үгүс өрүтүттэн аҕыйаҕы бэлиэтээтэххэ маннык: учууталлар (Анастасия Валентиновна Федорова, Эльза Григорьевна Гагарина, Людмила Павловна Корякина, Анастасия Дмитриевна Донская уо.д.а.) оҕо оскуолаҕа психологическай бэлэмин дириҥ хабааннаахтык ырыттылар уонна сытыытык турбут олуктары (проблемалары) киэҥ дьүүлгэ таһаардылар.
Ол курдук, хас биирдии киһини даҕайар харгыһынан оҕо тылын намыһах сайдыыта үгэс курдук көһүннэ эрээри, көһүтүллүбэтэх өрүттэрэ күөрэйэн кэллилэр. Ол курдук, нуучча да, саха да кылаастарыгар нууччалыы да, сахалыы да сатаан саҥарбат оҕо элбээбитэ билиннэ. Итиннэ төрөппүт оҕотун уу кыһылыттан тэлэбиисэр иннигэр анньан кэбиһэрэ, оҕолуун бэйэтэ кэпсэппэтэ, оҕо хараҕа аһыллыаҕыттан, кулгааҕа дьөллүөҕүттэн, киһи саҥатын арааран истэр буолуоҕуттан реклама уонна мультфильм эрэ саҥатын истэрэ сүрүн охсууннан буолбутун иитээччилэр да, учууталлар да улаханнык хараастан туран бигэргэттилэр. Онон оҕо төһө да нууччалыы тылламмытын иһин, дьиҥнээх эйгэтэ суох буолан, мультик-реклама эрэ тылларынан (клишетынан) ис хоһооно суох саҥарарын, кэл-бар диэнинэн муҥурданарын, төрөөбүт тыла биллэ тутахсыйарын эттилэр.
Итини туоратыыга, В.П. Васильева проблеманы ырытыытыгар оҕо ийэ киэлиитигэр үөскүөҕүттэн күн сирин көрөөтүн кытта кинилиин төрөппүттэрэ уу сахалыы кэпсэтэллэрэ, сахалыы поэзияны, тэттик кэпсээннэри ааҕаллара, оҕолуун тэҥҥэ кэпсэтэн оонньууллара оҕо төрөөбүт төрүт тылын байытара саарбаҕа суоҕун эттэ. Манна туһаайан оскуола опытын сырдатта – Убоян оскуолатыгар оҕону кыра сааһыттан кинигэҕэ сыһыарыыга төрөппүтү кытта проект хаһыс да сылын ситиһиилээхтик үлэлиирин, Ньурба №3 оскуолатыгар «Непослушный язычок» диэн проект терөппүттэргэ туһаайыллыбытын мустубут дьон сэргээн иһиттэ.
Түмүк тылыгар В.П. Васильева детсадтарга оҕону кытта эбии үөрэхтээһин киэҥ далааһыннаахтык барарын («Биһик», «Кэскил», «Сардаана» уо.д.а.), ол уостубакка оскуолаҕа салҕаныахтааҕын, саҥа өрүттэринэн хас биирдии оҕону хабыахтааҕын тоһоҕолоон туран эттэ.
Үөрэҕирии үктэллэрин ситимнээх үлэлиирин салгыы хааччыйыыга Ньурба к. уонна Антоновка с. иитээччилэрин, учууталларын бу көрсүһүү туһаайда.
Т.Л.Ильинова, Антоновка с. «Биьик» уьуйаанын методиьа.