Учуутал, эн үлэҥ бочуоттаах, ыарахан
Ол иһин ыччатыҥ махтала улахан.
Бар дьонно таптаммыт эн албан ааттааххын,
Сырдатыы туһугар сылайбат уохтааххын.
Валерий Чиряев
Оҕону иитии билиҥҥи сыала-соруга диэн үтүɵ сиэрдээх – майгылаах, айар – тутар дьоҕурдаах, идэтин толору билэр киһини, Аҕа дойду дьылҕатын тус дьылҕатын курдук ылынар, дойду билиҥҥи олоҕор уонна инники кэскилигэр эппиэтинэстээх, элбэх омук олорор Россия судаарыстыбатын духуобунаһын, бэйэтин уонна атын омуктар култуураларын ытыктыыр, үгэһин утумнуур киһини сайыннарыы буолар.
Оннук киһини ким иитэн таһаарарый?
Тɵрɵппүт. Учуутал. Кинилэр күүстэрин холбоон, санааларын ууран үлэлиир үлэлэрин түмүгэ.
Учуутал буолааччы: «Учуутал буолан тɵрɵɵбɵттɵр, учуутал буолан тахсаллар,» — диэн этэн кэбиспит санааларын иһигэр – сүрэҕэр иҥэрэн кэбиһиэхтээх, оннук түмүккэ кэлиэхтээх. Онон сɵптɵɵх суолу талан, бар дьон уопутун ылан, үтүө санаанан салайтаран, билиитин – көрүүтүн хаҥатан, чиҥэтэн, аан дойду олоҕун ыраҥалыыр, ырытар, сөптөөх түмүгү оҥорор, тиэрдэр кыахтаах буолуохтаах Учуутал.
Күннэтэ сайдар, инники түстүүр, уларыйа – тэлэрийэ турар олоххо Учуутал тэтимнээхтик киирэн, тэҥҥэ хаамсан, билиитин – көрүүтүн тургутан, үүнэр көлүөнэҕэ туһалааҕы, чиҥи, биэрэргэ кыһаллар. Ол туһугар оройуоннааҕы үөрэҕирии салаата учууталлар үөрэтии таһымнарын таһынан билии-көрүү, сайдыы таһымнара үрдүүрүгэр анал бырайыак оҥорон үлэҕэ киллэрбиттэрэ. Бырайыагы оройуон үөрэҕириитин салалтата (начальник Маччасынова М.В.), ХИФУ иһинэн тэриллибит анал идэ таһымын үрдэтэр институт (директор Чоросова О.М.) биһирээн улэтин са5алаата.
Бырайыак салайааччылара Герасимова Р.Е.(ХИФУ) уонна Ньурба оройуонун үөрэҕириитин салалаатын Методическай киинин салайааччыта Спиридонова У.Е. тэрийээһиннэринэн 20 киһилээх учууталлар бөлөхтөрө бэйэлэрин уптэринэн Соҕуруу Кореяҕа үөрэнэ, көрө-истэ баран кэллэ.
Соҕуруу Корея олорор да усулуобуйата, үлэлиир-үөрэтэр да таһыма биһиэниттэн арыый атынын да иһин учуутал көрө-истэ, өйдүү-сэҥээрэ ылынара үгүс. Сеул куорат тигинэччи үүнэ-сайда турар, сөҕүмэр сайдыы барар. Политика туһугар барар уларыйыы-тэлэрийии, норуот туруорсуута үлэ күөстүү оргуйарыгар улахан мэһэйи үөскэппэтэ. Биһиги бөлөх тиийэрбитигэр забастовка саҕаламмыт этэ да, биһиги туох да мэһэйи, кутталы көрсүбэккэ этэҥҥэ туруоруммут сорукпутун толорон, олус бэркэ сылдьан кэллибит.
Барыта оҕо туһугар, барыта сайдыы, инники олох туһугар диэн санаанан салайтаран олороллор эбит диэн өйгө-санааҕа тиийэн кэллим. Оҕо дьыссаакка киирэриттэн оскуоланы бүтэриэр диэри босхо үөрэх. 8 саастаах оҕо оскуолаҕа киирэр, алын кылааска 1-6 кылаастарга үөрэнэр. Үөрэхтэрэ икки симиэстэринэн: балаҕан ыйыттан тохсунньу ый бүтэһигэр диэри бастакы, кулун тутар ыйтан бэс ыйын бүтэһигэр диэри иккис — барар. Орто оскуолалара, 7-9 кылаастарга, туспа оскуолаҕа үөрэнэллэр. Үрдүкү оскуолаҕа, 10-11 кылаастарга, тиийбит үөрэнээччи билиитин тургутар күнүгэр суолга атын массыына сырыыта тохтоон, оҕо айанныыр массыната тардыллан хаалбатын туһугар үлэ чааһа хойутуу саҕаланар эбит. Бу тургутан көрүү оҕо олоҕор биирдэ эрэ буолар, хаттаан туттарыы, төхтөрүйэн кэлии диэн көрүллүбэт. Бу күн — Корея олохтооҕор эппиэттээх күн. Ол курдук үөрэххэ уратытык сыһыаннаһыы, эппиэтинэс үөскүүр эйгэтэ тэриллибит.
Оскуола иһигэр билиҥҥи олох ирдэбилинэн үөрэх техническэй тэриллэринэн толору хааччыллыы 100% киирбит. Оҕо анал үөрэнэр остуоллааҕын таһынан кинигэтин, таҥаһын-сабын хаалларарыгар кабинкалар, уруок ааҕар остуоллар бааллар. Үөрэҕэр туттарыгар регистрацияны бардаҕына аныгы телефон, планшет, компьютер буор босхо бэриллэр, мантын кэмиттэн кэмигэр уларытар. Бу — Корея фирмаларын анал оҥоһуктара буолаллар.
Стажировкабын күннэрин устата араас оскуолаларга, үөрэх тэрилтэлэригэр астына сырыттыбыт, ымсыыра көрдүбүт. Корея бэйэтин кэскилин, үүнэр ыччатын туһугар эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһарын, үлэһит, дьаныардаах, дойдуларыгар дьиҥ бэриниилээх оҕолор иитиллэн тахсалларын илэ харахпытынан көрөн итэҕэйдибит. Маннык кыһамньылаах төрөөбүт дойдуларыгар үгүс оҕо ханнык да сиргэ баран үөрэммитин иһин төннөн кэлэн туох эрэ уратыны, саҥаны айа-тута кэлэрин, дойдутун олоҕор кыттыһарын биһирии санаатыбыт. Сынньалаҥ кэмнэрин үөрэҕи кытта дьүөрэлииллэрин музейдарга, библиотекаларга сылдьан сөҕө көрдүбүт, онно тиийэн олорон дьиэҕэ сорудаҕы, анал тиэмэнэн үлэлиир оҕо элбэҕэ сөхтөрдө. Оҕо үөрэххэ тардыһыыта — кини үрдүкү оскуоланы бүтэрэн хайаан да үрдүк үөрэх тэрилтэтигэр үөрэнэ киириитэ – олоҕун соруга буоларын өйдүүрүгэр сытар эбит диэн бэйэм өлүүкэ санаам буолла. Билиитин тургутарыгар ханнык да күрэх ыытыллыбат эбит, “оҕолору илин-кэлин былдьаһа үөрэппэттэр” диэн гид Андрей эппитэ чуолкайдык көстөр. Оҕо бэйэтин билиитин хаҥатынар, эбинэр, ону барытын түмүк тургутууга туһанар эбит.
Төрөппүт оруола таһыттан көстөр, оҕотун иитиитигэр, үөрэҕи суолталааһыныгар, сыал-сорук туруоран олоҕун оҥостуутугар. Бигэ тирэх, күүстээх хонтуруол – төрөппүт эбээһинэһэ эбит.
Күһүҥҥү Корея айылҕалыын, дьоннуун – сэргэлиин итиитик көрүстэ, бэйэтин кыһалҕатын биһиэхэ биллэрбэтэ.
Маннык аан дойду дьонун оҕолорун иитии таһымын, үөрэххэ сыһыанын билэн – көрөн кэлэрбитигэр кыах биэрбит тэрилтэлэрбит салайааччыларыгар, биир идэлээхтэрбитигэр истиҥ махтал.
Киһи киһиттэн, норуот норуоттан үөрэнэр.
Д.И.Павлов аатынан өҥөлдьө орто оскуолатын саха тылын учуутала
Никитина Анна Ильинична